سنتور سازی زهی–کوبه ای(مضرابی)، منسوب به اونصر فارابی ست که با نوای دلکشش از قدیم الایام بساط جشن و سرور ایرانیان را کوک می کرده است.

سنتور همچون ساز بربط یا همان عود به کشورهای مختلفی سفرکرده؛از جمله عراق، سوریه، ترکیه، مصر، پاکستان، تاجیکستان، کره، ویتنام، هند و دیگر کشورهای آسیای میانه که در هر کدام از این کشور ها با نام اختصاصی خودش شناخته می شود؛ و در هندوستان نیز با همین نامِ سنتور رایج است.

اما اصالت شرقی سنتور که به دوره آشوریان و بابلیان برمی گردد می تواند نمادی از ایران آن روزگار باشد؛ کما اینکه تحولات تاریخی دیرینه بر گِرداگرد جاده ابریشم، شکل و شمایل و حتی صدای برخاسته از آن را تا به امروز بی نصیب از تغییر نگذاشته باشد.

از ویژگی های بصری چشم نواز سنتور و یا به نقلی شاهان تور ، شکل هندسی منظم و ذوزنقه ای آن است که به صورت نشسته با ضلع بزرگش جلوی نوازنده قرار می گیرد و ذهن بیننده را با تصویر کشتی هایی سوار بر دریا پیوند می دهد. ضرب آهنگ سیم های این جعبۀ ذوزنقه ای نیز با کوبش موج بر صخره همنوایی می کند.

سنتور دارای اندازه و انواع مختلفی است؛ اما در ساخت همه آنها از چوب و فلز استفاد می شود. نسخه خرک ۹ تایی آن که سُل کوک نامیده می شود، به همراه دو زخمه یا مضراب چوبی نمدین، امروزه رواج یافته ترین صدای سنتور را از گل های مشبک طرفینش به گوش می رساند.

خرک ها پایه های چوبی کوچکی در دو ردیف هستند که سیم های سنتور را از سمتی به سمت دیگر متصل می کنند. با تعداد خرک های بالاتر مثلا ۱۰، ۱۱ و ۱۲ تایی می توان چند پرده صدای بم تر بر سیم های سنتور نواخت؛ یعنی در هر ردیف از خرک های زرد و سفید ۱۲ خرک وجود دارد که مجموعا می شود ۲۴ خرک.

بنابراین این سنتور ها گستره آوایی وسیع تری دارند و البته بیشتر برای تک نوازی به کار می روند. سنتور ۹ خرکی نیز با جابجا کردن محل خرک ها و تغییر کوک ساز در دستگاه های مختلف نواخته می شود.
بر صفحه سنتور ۷۲ سیمِ هم کوک در ۱۸ دسته ۴ تایی به چشم میخورد که در برخی انواع رایج هندی ، عراقی ، مصری و ترکی آن به ۳۶۰ سیم نیز می رسد.
مضراب های چوبی سنتور نیز از چندی پیش تغییر شکل داده اند؛ سر این دو جسم ظریف قدری پهن تر و تکه نمد کوچکی به محل اصابتشان بر سیم ها چسبانده شده است که تمامی این ریزه کاری ها در جهت تلطیف زنگ صدای برآمده از سنتور می باشد.

سنتور سازی است که اگر بر نواختنش چیره شوید، می توانید آثار زیبا و ارزشمندی را چه به صورت تکنوازی و چه با هم نوازی دیگر آلات موسیقی خلق کنید. یکی از ارکان استادی در این ساز شیوه درست کوک کردن آن است. کوک سنتور اهمیت فوق العاده ای دارد.

بطوریکه می تواند شما را بخاطر یک صوت ناکوک به هنگام اجرا ناکام بگذارد، چرا که کوبش مداوم مضراب بر سیم ها و اثر گذاری نم و گرما بر چوب و سیم های سنتور کوک آن را به راحتی بهم میریزد. بنابراین تمام ۷۲ سیم باید دائما کوک و همخوان شوند.

بررسی گردش و تحول ساز سنتور برپایه اسناد و مدارک، نگارگری ها و مینیاتور های سده های پیشین نشان از طیف گسترده سبک ها و مکاتب گوناگون آن در طول تاریخ دارد. البته در دوره قاجار سنتور و علاقمندان به آن بشدت به حاشیه رانده شدند و تنبک و تار و کمانچه اغلب صدای موسیقیایی آن دوره را شکل می دادند.

به گونه ای که عصر قاجار را “عصر تار” می نامند. امروزه اما سنتور دوباره به همان جایگاه پرشکوه قبل از قاجار دست پیدا کرده است و بدون تردید می توان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون در این عرصه فعالیت دارند.

اساسا ساز های قدیمی را می توان به منزله پایه و بنیانی برای دیگر ساز و آهنگ ها دانست؛ گویی که هرچه به دورتر نگاه می کنیم قرابت آنها بیش از پیش برایمان قابل درک می شود. بعد از اینکه سنتور به اروپا راه پیدا کرد، گروهی از ساز ها ساخته شدند که در آنها سیم ها بر روی یک جعبه صوتی ذوزنقه ای شکل بسته میشد.

از جمله آنها دولسیمر می باشد که سازی بسیار مشابه سنتور ایرانی است. بعد ها از دولسیمر برای ساخت ساز دیگری الهام گرفته شد که پس از تکامل و گسترش یافتن به پیانو شهرت یافت و دوباره به ایران برگشت.

پس می بینیم که چطور ساز ها به مقتضیات زمان و فرهنگ دستخوش تغییر می شوند و این چرخه همواره ادامه می یابد. با این حساب جای شگفتی نیست که با اندکی تغییر در کوک های پیانو آهنگی را خلق کنید که شبیه به آهنگ های نواخته شده در دستگاه ماهور سنتور است.